4. Sınıf Gezegenimiz Dünya " YER KABUĞUNDA NELER VAR" Ders Notu

A)              Yer kabuğunuda neler var? Neler yaşanıyor?

1.     Yer kabuğunun ana maddesi kayaçlar

    Yer kabuğunu oluşturan levhalar kırılgan ve hareket halindedir.

    Bu levhalar birbiriyle çarpışır, ayrılır ve sürekli yer değiştirir.

    Yer kabuğunu oluşturan, yapısında türlü bileşim ve karışımların bulunduğu taş ve kayalara kayaç denir.

    Kayaçların parçalanarak küçülmüş haline taş denir.

    Taşların parçalanmasıyla çakıllar meydana gelir.

    Çakıllar ise parçalanarak kuma dönüşür.

Kayaçlar oluşum ve yapısı bakımından üçe ayrılır

a)     Püskürük kayalar mağmatik

    Magmanın yeryüzüne ya da yer kabuğunun çatlaklarına sızması sonucu soğuyarak katılaşmasıyla oluşur.

    Magmadan gelen lavları, yeryüzüne çıkmadan yer kabuğunun boşluk ve çatlakalrında soğumasıyla granit denen kayaçlar oluşur.

Özellikleri:

Ø Püskürük kayaçlar serttir.

Ø Genellikle kristalli yapıdadır.

Ø Püskürük kayaçlarda fosillere raslanmaz.

  

b)    Tortul kayaçlar

    Yeryüzündeki kayaçlar su, rüzgâr gibi dış etkenler nedeni ile sürüklenip parçalanır. Bu parçalar genellikle deniz ve göl diplerinde ya da karalarda çukur yerlerde birikip tortulaşır.

    Kil taşı, kaya tuzu, alçı taşı, kömür ve petrol tortul kayaçlara örnektir.

Özellikleri:

ü Tortul kayaçlar yumuşaktır.

ü Tabakalar halinde oluşmuştur.

ü Tortul kayaçlarda fosilere rastlanır.

ü Mineral bakımından çok zengindirler.

Not:

·       Geçmişte yaşamış ve tortul kayaçlar içinde korunarak günümüze kadar bozulmadan gelen canlı kalıntı ya da izlere fosil denir.

c)     Başkalaşım kayaçları

    Püskürük ve tortul kayaçlar basınç ve sıcaklığın etkisiyle değişikliğe uğrayarak başkalaşım kayaçlarını oluşturur.

Örneğin; kalkerin değişmesiyle mermer, kömürün değişmesiyle elmas meydana gelmiştir.

    Yer kabuğunu oluşturan kayaçlarınyapısında

Özellikleri:

ü Yapay olarak elde edilemezler

ü Belli bir kimyasal yapıya sahiptirler

ü Civa hariç katı halde bulunurlar.

ü Belli bir sertlikleri vardır.

ü Ekonumik değeri olan ve doğada az olan maddelere maden denir. Altın, elmas gibi…

2.     Kabuktaki hazineler: mineraller ve madenler

Çevremizde bulunan bazı önemli mineraller

Ø Granit------bina yapımında, kurşun kalem ucunda kullanılır.

Ø Demir, mika----otomobil ve sanayi alanında

Ø Kaya tuzu----tuz üretiminde

Ø Alçı taşı----- tebeşir yapımında

Ø Kil----porselen, fayans, tuğla, kiremit yapımında

Ø Silisyum ve gümüş---- cam ve ayna yapımında kullanılır.

3.     Hayatı toprak besler

    Yer kabuğunun en üst katmanına toprak denir.

    Yeryüzünde bulunan kayaçlar mekanik ve kimyasal etkenlerden dolayı parçalanır. Kopan parçalar da zamanla ufalanır ve böylece toprak katmanını oluştururlar.

Mekanik etmenler

    Gece gündüz arasındakiğ sıcaklık farkları

    Yağmur sularının kayaçlar içine sızması ile oluşan genleşme ve büzüşmeler

    Seller ve akarsular kaya ve taş parçasını sürükleyerek götürür. Birbirine çarparak ufalanmış olurlar.

    Şiddetli esen rüzgâr tabiattaki taş ve kaya parçalarını birbirine çarpışştırarak ufalanmasına neden olurlar.

    Bitki köklerinin kayalar arasına girerek onları yarması ile kayalar parçalanır.

    Kayaların parçalanmasına etken olan bir başka unsur da insandır.

  

 Kimyasal etkenler

    Yağmur suyundaki kimyasal maddeler kayaların içine girerek kayaları aşındırır, eritir ve ufalanamsına neden olur.

    Toprak, çeşitli bitki ve hayvan atıklarının çürüyüp ufalanan kaya parçalarının arasına karışmasıyla oluşur.

    Toprağın içerisinde gözle görülemeyecek kadar küçük canlı hava mineraller bulunmaktadır.

Toprak türleri

    Toprak yapısı yeryüzünün her yerinde aynı değildir.

    Toprağın renk yapı gözeneklik ve içerisinde madde yoğunluğuna göre çeşitleri vardır.

1.     Killi toprak:

ü Gri renklidir.

ü Yapısında kil miktarı çoktur.

ü Su geçirgenliği çok azdır.

ü Kil suyu emer ve şişer suyun alt tabakaya geçmesini engeller.

ü Kuruduğunda sert bir yapıya dönüşür.

ü Tarıma elverişli bir toprak değildir.

2.     Kumlu toprak:

ü Açık renklidir.

ü Suyu ve ısıyı çabuk geçirir.

ü Kolay işlenir.

ü Tarıma elverişli değildir.

3.     Humuslu toprak:

ü Kahverengidir.

ü İçerisinde çeşitli ölü bitki ve hayvanların parçalanması sonucu oluşan atık maddeler vardır.

ü Atık maddeler bitkilerin yaşayabilmesi için toprağı zenginleştirir.

ü Humuslu toprak en verimli topraktır ve kolay işlenir.

4.     Kireçli toprak:

ü İçerisinde kreç miktarı fazladır.

ü Bitki ve hayvan atıklarının çürümesini hızlandırır.

ü Verimsiz topraktır.